Znacaj suma

Zašto sačuvati šume?

“Razvoj civilizacije i industrije uvek se pokazuje tako aktivnim u uništavanju šuma, da sve što se čini za njihovo očuvanje i razvoj potpuno je beznačajno.”

Karl Marks (Karl Marx, 1818-1883), “Kapital” (Das Capital, 1867)

Mi smo već učinili nepovratno (za vreme našeg života) oštećenje tla, vode, vazduha i životnih oblika na Zemlji.

Više od 75% obradivog tla, koje je postojalo, pre nego što su Evropljani prvi put kolonizovali Ameriku, je sada uništeno, i učinjena su velika oštećenja vodenog ciklusa sečom naših šuma. U ovom poglavlju analiziraćemo to pitanje i videti šta to znači za našu budućnost.

Spaljivanjem drveća, uglja i nafte mi momentalno unosimo više od 6 milijardi tona ugljenika u atmosferu svake godine, što predstavlja eksploziju u poređenju sa 1,6 milijardi tona koje smo oslobađali 1950. godine. Taj ugljenik (većim delom u obliku gasa ugljen-dioksida) stvara omotač koji uzrokuje efekat staklene bašte, za koji Ujedinjene Nacije i upućeni naučnici veruju da će izazvati izuzetno ekstremne klimatske uslove širom sveta. 

Proizvodnja žitarica i hrane, i u Americi i u ostatku sveta, dostigla je vrhunac 1980. godine (i od tada polagano opada), dovodeći i do rekordnih zarada poljoprivrednih kompanija i do najraširenijih oblika gladi i umiranja od gladi u istoriji ove planete.

Kako je moguće da naše naučno znanje, koje je realno i donosi opipljive rezultate, takođe vodi ka uništenju naše egzistencije? Odgovor je da se ti opipljivi rezultati ostvaruju u izolovanim i specifičnim područjima, a njihova korist se postiže tako što se zadužujemo za budućnost - trošenjem jednog dela sistema da bi se zadovoljio drugi.

Drveće

Kada sam bio u osnovnoj školi učili smo da okeani i šume predstavljaju glavni izvor kiseonika na našoj planeti. Ispostavilo se da, bar za one organizme koji udišu vazduh, to je samo delimično tačno. Okeani daju manje od 8% atmosferskog kiseonika i to se rapidno smanjuje. Danas postoje milioni hektara okeana koji umiru zbog izlivanja otrovnog đubreta ili zbog promena u temperaturi vode, tako da okeani sada postaju oni koji TROŠE kiseonik.

Na primer, u januaru 1999. godine održan je miting Američkog udruženja za unapređenje nauke (American Association for the Advancement of Science), kada su izveštači izvestili da 18.000 kvadratnih kilometara “mrtve zone” u Meksičkom zalivu je udvostručno po svojoj veličini od 1992. godine, ostavljajući veliko područje lišeno riba, rakova i svakog drugog oblika života, osim nekoliko bakterija kojima odgovaraju uslovi života sa malo kiseonika. Uzrok toga je, na osnovu izjave univerzitetskog profesora Ota Deringa (Otto Doering) povezan sa 6,5 miliona metričkih tona azota koje se baca svake godine kao đubrivo na poljoprivredna zemljišta SAD-a od strane farmera koji intenzivno praktikuju najnovije poljoprivredne metode. Taj azot pronalazi svoj put do hiljada vodenih tokova koji se ulivaju u reku Misisipi (koja sama navodnjava oko 40% kompletnog kopna SAD), a tako se ulivaju i u Meksički zaliv.

I dok je ova Mrtva zona Meksičkog zaliva dobro proučena jer se nalazi nedaleko od obale SAD-a, slične okeanske mrtve zone eksplodiraju širom sveta, ugrožavajući lovljenje ribe i remeteći sveukupni ekosistem okeana na Zemlji. Ove mrlje na taj način značajno smanjuju ionako mali doprinos kiseonika atmosferi koji tradicionalno obezbeđuju okeani.

Tako je drveće, ispostavlja se, GLAVNI izvor prerađenog kiseonika u atmosferi. Ono predstavlja pluća naše planete. Jedno razvijeno drvo bora ili nekog drugog sličnog drveta ima površinu listova koja može pokriti od jedne četvrtine jutra do preko tri jutra, zavisno od vrste drveta. Drveće kišnih šuma ima površinu listova koja pokriva više od 40 jutara po drvetu. Kroz ovakvu veliku površinu sunčeva svetlost se koristi kao izvor energije koji pokreće pretvaranje ugljen-dioksida u kiseonik i biljnu materiju (korišćenjem ugljenika). Drveće doslovno udiše ugljen-dioksid kroz tu svoju veliku površinu listova, nakon što ga mi izdahnemo kao biološki otpad, i izdiše kiseonik kao svoj biološki otpad. Bez drveća, naša atmosfera bi postala otrovna za nas i pošto kišne šume imaju mnogo veću površinu listova nego naše obično drveće, kišne šume našeg sveta obezbeđuju više kiseonika nego što mi udišemo dok čitamo ovu stranicu.

Iako ovo predstavlja najobičnije znanje, to je zaista jedno od najvažnijih funkcija koje drveće obavlja; drugi detalji o ulozi drveća u našem opstanku su manje poznati.

Korenski sistem kao “vodena pumpa”

Jedno drvo kišnih šuma povući će na gore više od 11 miliona litara vode kroz svoj korenski sistem i osloboditi je kao vodenu paru tokom svog životnog veka. Iako to izgleda kao da će drvo iscrpsti svu vodu iz zemlje, upravo je suprotno tačno - drveće uvlači vodu u zemljište, što predstavlja prvi korak u složenom ciklusu koji sprečava zemljište da postane pustinja.

Bez šumskog zemljišta koje pumpa milione tona vode u atmosferu, bilo bi manje vlage koja bi se oslobodila u atmosferu da se kondenzuje u oblake i da kasnije da kišu. Rezultat je da tamo gde je nekada bila šuma, a danas je razgolićen teren, kiše dugo ne padaju i počinje proces formiranja pustinje. To se dešava tokom većeg dela severne i istočne Afrike, dovodeći do velikih gladi. Kako kiše prestaju da padaju, usevi propadaju, gornji sloj zemljišta nestaje i ono što ostaje jeste pustinja. (Veći deo kiše koja pada na zemljišta koja nisu pod šumom se ili upija i postaje podzemna voda ili se transportuje duž odvodnih kanala, jarkova, bujica i reka, i eventualno uliva u okean. Na našim kontinentima jedino drveće efikasno prenosi velike količive vode nazad u atmosferu. Radi upoređenja, zamislimo o isparavanju sa jezera velikog 40 jutara. To može izgledati kao da se tu isparava mnogo vode u atmosferu, ali tih 40 jutara je takođe površina isparavanja listova na samo jednom velikom drvetu.)

Dok ovo čitamo, više od 1500 jutara kopna će postati pustinja širom sveta svakog jednog sata, velikim delom zbog uništenja šuma. Ukupna količina kišnih šuma koja je preostala na našoj planeti je otprilike kao površina kontinentalnog dela SAD-a, i svake godine površina veličine države Florida se poseče i trajno uništi.

Sađenje mladog drveća ne može da vrati vodu u zemlju

Drvna industrija prikazuje reklame u kojima šumski radnici sade mlado drveće nakon seče šuma, ali to je potpuno pogrešna informacija kada je u pitanju vodeni ciklus. Oni mogu dobro da zamene drveće, ali će stvoriti prazninu od nekoliko decenija u vodenom ciklusu.

Sledeći problem je što oni uspostavljaju ekološko uništenje sađenjem iste vrste na terenu na kojem je posečena šuma. Kada je cela šuma sačinjena od iste vrste drveta, i sva je iste starosti, ona nije otporna na gusenice koje jedu drveće, bube i gljive, kao što možemo videti u brojnim šumama u Severnoj Americi i Evropi.

Sečenjem hiljada tona biomase šume (potpuno izraslog drveća) i zamenjivanjem sa malim sadnicama čini se malo za područja koja zahtevaju atmosfersku vlagu za proizvodnju kiše. Čak i da se vremenom šuma regeneriše, ekološka raznolikost i prirodna flora i fauna regiona je desetkovana pošto je raznolikost brojnih biljnih vrsta zamenjena sadnicama iste vrste koju zasađuju šumski radnici. Ali, nisu samo drvne kompanije te koje su odgovorne za uništenje šuma na našoj planeti.

Drveće za šnicle - sečenje šuma da bi Amerikanci imali šniclu sačinjenu od 99% mesa

Na osnovu izveštaja iz 1996. godine od strane Konsultativne grupe za međunarodna poljoprivredna istraživanja (Consultative Group on International Agricultural Research) koje su sponzorisali Svetska banka i Ujedinjene Nacije, “72 jutra kišnih šuma se uništi svakog minuta”, uglavnom od strane siromašnih ljudi koji rade za multinacionalne kompanije, koji seku i spaljuju šume da bi stvorili poljoprivredne terene ili pašnjake “za rast goveda koja se izvoze za SAD”.

Ovaj gubitak od 38 miliona jutara godišnje uništiće sve svetske kišne šume za vreme naših unuka, ako se nastavi tom stopom. Kraj se, bukvalno, već vidi.

Portparol Svetske banke je kazao da ova studija ukazuje da siromaštvo i prenaseljenost predstavljaju glavne faktore koji vode ka uništenju tih šuma, koje su tako važne za održavanje života ljudi na ovoj planeti. On je nonšalantno prešao preko uloge velikih poljoprivrednih korporacija.

Dok se kišne šume, kojima su potrebni vekovi da izraste, uveliko seku i drvo se prodaje, one se često jednostavno pale i ne regenerišu ponovo, naročito ako se nalaze na mestima gde je nepovoljno uzimati drvo za tržište. “Slobodno” drvo je obično samo dodatna premija, brza zarada za farmera koji je koristi da kupi neko rasno tele.

Najčešći razlog zašto ljudi uništavaju većinu šuma Srednje i Južne Amerike jeste pohlepa biznismena - američka navika za mesom obezbeđuje ekonomski bum za rančere multinacionalnih kompanija i to je glavni razlog u pozadini uništenja tropskih kišnih šuma na ovom prostoru. Siromašni farmeri, kao i farmeri unutar zadruga, učestvuju u poljoprivredi tipa “poseci i zapali”, sekući drevne šume da bi zasejali jednostavan usev - travu za krave.

Kao što je Džon Robins (John Robbins) istakao u svojoj knjizi “Hrana za Novu Ameriku” (Diet for a New America): “SAD uvozi 100 miliona kilograma govedine svake godine iz El Salvadora, Gvatemale, Nikaragve, Hondurasa, Kostarike i Paname - dok prosečni stanovnik u tim zemljama jede manje mesa svake godine nego prosečna američka kućna mačka.”¹

Ovo uništavanje šuma u Južnoj Americi za hamburgere je naročito zabrinjavajuće kada vidimo da ovo veoma ekonomski krhko područje sadrži 58% ukupnih svetskih kišnih šuma (19% je u Africi, i 23% u Okeaniji i Južnoj Aziji).

Uništavanje šuma uklanja korenje, što negativno deluje na podzemne vode i vodeni ciklus

Sledeći problem vezan za uništavanje šuma jeste gubljenje pijaće vode.

Pijaća voda pada sa neba i ulazi u zemlju. Na dubljim nivoima voda često poprima (od zemljišta) visoke koncentracije rastvorenih minerala, naročito soli. Drveće dostiže duboko u zemlju, povlači na gore vlagu koja se nalazi odmah iznad tih voda sa solima i pumpa je u atmosferu, koristeći minerale da očvrsne svoje tkivo. To uklanjanje vode iz zemljišta stvara tok na dole, u zemljište, jer slatka voda pada sa neba na zemlju. Ova cirkulacija čini da zemljište bude zdravo.

Međutim, kada se drveće poseče, mnogo slanija voda počinje da se kreće na gore, ulazeći u sve više i više nivoe zemljišta. Kada ova slana voda dostigne nivoe od nekoliko metara ispod površine zemlje, preostalo drveće postaje imunološki uništeno, baš kao pacijent oboleo od side, i tako podložno parazitskim infekcijama. Rezultat toga vidimo u najezdama buba i gljivičnim infekcijama, kao što su bolest “rđa” i “snet”, koje uništavaju drveće širom sveta.

Ljudi često puta misle da su bube, gusenice, moljci i gljivične infekcije spoljni agensi koji čine da šume umiru, i deluju na njih masovnim posipanjem insekticida i preparata protiv gljivica, ili sleganjem ramenima i izjavljivanjem da se ništa neće desiti. Ali, u zdravim šumama takve pojave su retke, kao što su kod zdravih ljudi infekcije retke. Jedan razlog zašto šume u Evropi i SAD, koje su sastavljene od više vrsta drveća i imaju regione drveća različite starosti, umiru pod takvim uslovima, jeste zato što su već oslabljene ljudskim ispumpavanjem većeg dela površinske vode, padanjem kiselih kiša na njih i uništavanjem okolnih šuma.

U Evropi, procenat kopna koji je pod šumom redukovan je na 27%, u Aziji na 19%, a u Severnoj Americi (uključujući velike šume Kanade) na 25%. Svetsko zamenjivanje šuma sa pašnjacima za krave je postalo toliko veliko da danas Engleska, koja je siromašna sa drvećem, u nekim delovima koristi aktivni ugalj načinjen od spaljenih kravljih kostiju umesto tradiocionalnog aktivnog drvenog uglja za prečišćavanje gradskih zaliha vode. Reagujući na proteste vegetarijanaca iz Jorkšira u Engleskoj, kompanija za proizvodnju vode u Jorkširu je istakla da su te kosti uvezene iz Indije, jer nisu bili u stanju da plate drveni aktivni ugalj, a Asošijeted Pres je citirao njihovog službenika koji je rekao: “Ne možemo da proizvedemo toliko vode koja zadovoljava potrebe svih ljudi.”² Od 1997. godine, aktivni ugalj dobijen od kostiju krava, koji je jeftiniji čak i nakon plaćanja prevoza iz Indije, koristi se u deset fabrika za prečišćavanje vode, a ova kompanija planira da izgradi još šest ovakvih fabrika u narednim mesecima.

Kada slana voda nastavi da se izdiže i dostigne četvrt do pola metra ispod površine, usevi počinju da umiru. I kada takva voda dođe do površine zemlje, zemljište postaje nesposobno da podrži vegetaciju i počinje stvaranje pustinje.

Suočavajući se sa ovom rastućom krizom saliniteta tla, farmeri od Kalifornije preko Evrope do Australije počeli su da postavljaju duboke pumpe za vodu da bi uklonili ovu vodu bogatu solima, koju je drveće nekada upijalo sa velikih dubina. Ovakav posao je samo kratkotrajno rešenje, jer na duže staze to će učiniti problem još gorim, pošto se ta voda neće vraćati u atmosferu, kao što je to bio slučaj sa vodom iz drveća, već će se ispuštati u vodene tokove gde će ih trovati na njihovom putu do mora. Rezultat će biti dalje stvaranje pustinja, kao i trovanje reka i jezera.

Kontaminacija podzemne vode sa mineralima i solju predstavlja problem i za žedne ljude. U mnogim delovima sveta gradska pijaća voda je tako slana da postaje opasna. Većina američkih i evropskih gradova ima vodu koja je u najmanju ruku neukusna. Rastvoreni nivo soli od 1300 ppm (milionitih delova) jeste tačka gde ljudi postaju bolesni i dobijaju vrtoglavicu od pijaće vode - u mnogim mestima sadašnji nivo je dostigao 1000 ppm.

Gubljenje drveća ne znači samo gubljenje postojećeg obradivog zemljišta zbog velikog saliniteta i stvaranja pustinja, već takođe budućih zemljišta. Korenje većine biljaka dopire samo do površinskih delova zemljišta, koristeći ga za mehaničku potporu i kao medijum iz koga izvlači hranljive sastojke i vodu. Međutim, drveće ima duboko korenje koje drobi stene na dubljim nivoima, pomerajući ga polako ka površini, i plitko korenje koje drobi stene na površini. Ono takođe pokreće na gore minerale koji pomažu drveću da izgradi svoju biljnu materiju. Kada lišće opadne, ono formira suštinski važnu komponentu zemljišta.

Rezultat ovog delovanja korenja drveća jeste formiranje novog površinskog zemljišta. Potrebno je, u proseku, oko 400 godina da jedna šuma stvori 30 centimetara površinskog zemljišta koje je u stanju da podrži useve. Bez šuma je skoro nemoguće stvoriti obradivo zemljište. Ovo takođe pokazuje koliko je kratkovida poljoprivreda tipa “poseci i zapali”, gde se nekoliko desetina centimetara površinskog zemljišta izlaže paljenju šuma, a zatim koristi za poljoprivredu tokom kratkog vremenskog perioda od nekoliko godina.

Pošto bez obradivog zemljišta ne možemo imati useve, to znači da treba da budemo zabrinuti i zbog gubljenja drveća koje stvara obradivo zemljište i zbog gubljenja samog zemljišta. Umesto toga, više od 300 tona površinskog zemljišta se gubi u svetu svakog minuta, dok vlade i poljoprivredne korporacije koje proizvode veći deo američkih useva gledaju na to drugačije.

Zbog rasta prosečne temperature usled globalnog zagrevanja, životni ciklus buba koje žive na Aljasci smanjen je sa dve godine na jednu godinu za njihovu reprodukciju. To je dovelo skoro do udvostručavanja populacije tih buba što uništava nekoliko miliona jutara šume na Aljasci.

Šume su inače ugrožene širom sveta.

Ništa kao drveće ne može da prikaže bogatu, složenu i međuzavisnu prirodu naše životne sredine, ali to drveće se i dalje seče i spaljuje. Posledice toga su pogoršanje naše situacije u ovim poslednjim satima trošenja drevne sunčeve svetlosti - imamo manje kiseonika koji se oslobađa sa površine listova, manju cirkulaciju u vodenom ciklusu i povećanje procesa nastanka pustinja, dok u isto vreme spaljivanjem se oslobađa više ugljenika u atmosferu. Ove činjenice ukazuju očiglednim da ljudi (bar oni koji kontrolišu te procese) ne shvataju kakve su posledice njihovog ponašanja u našem ekosistemu. Ali, takva dominacija nad resursima slabi našu poziciju takođe na još jedan način - isti mentalitet uništavanja koji je uništio Taino Indijance (i ostale populacije koje su bile pod dejstvom agresora), uništava ostale vrste organizama sa do sada nezabeleženom stopom, izazivajući novu promenu stanja do čijeg oporavka će teško doći.

Izvor:

http://www.cps.org.rs/Buducnost/buduc04.htm